Sylë Zarbinca - KURBAN I SHQIPËRISË ETNIKE

SYLË ZARBINCA 

 KURBAN I SHQIPËRISË ETNIKE!

 

Shkruan : Sylejman SYLEJMANI

Të flasësh për Sylë Zarbicën , do të thotë të flasësh për njeriun që pati ideale të mëdha, për ta bërë Shqipërinë një , të vetme gjithë andej ku bukës i thuhet bukë e ujit ujë . Gjatë tërë Luftës së dytë botërore , bashkë me shokë u munduan që ta mbrojn kufirin e Kosovës Lindore nga depërtimi i forcave qetniko-partizane , me të gjitha forcat që patën . Luftuan dhe qëndruan , deri sa më në fund u bënë kurban në mbrojtje të Shqipërisë Etnike dhe gjaku i tyre u bë dritë dhe flakadan për mos me e lënë asnjëherë iden e çlirimit që të fashitet . Sylë Zarbica bashk me hoxhën patriot Mulla Idrizin , me nacionalistin idealist Muharrem Fejzën dhe me trimin  sypatrembur Shefki Hajdinin me veprën e tyre prej martirësh u bënë simbol për shumë trima të më vonshëm që rrugën e tyre ta vazhdojn me përkushtim deri në përmbushjen e amanetit të tyre . Patrioti i pa harruar Metush Krasniqi nuk linte vend ku i jepej rasti pa e përmend Sylë Zarbicën dhe me e idealizue deri në përkushtim , jetën,veprën dhe martirizimin e tij . Nga vepra e tij dhe e shokëve të tij, kishin marrë frymzim edhe djemt trima si Rexhep Mala , Kadri Zeka , Nuhi Berisha e deri te ushtarët trima të UÇK-së .

Sylë Zarbica  u lind në fshatin Zarbicë më 15 maj të vitit 1898 nga nëna Halimja dhe babai Shabani ishte vëllau më i madhë nga vëllezrit Murseli dhe Ramizi si dhe motra Ilmija . Fëmirinë  e kaloj si të gjithë moshatarët e atëhershëm . Nëpër odat e Zarbicës flitej se Perondorija Otomane po ikte dhe ndjehej kobi i një armiku tjetër që rrinte i gatshëm për të shkelë tokat shqiptare përsëri . Ky armik ishte Serbija që vazhdimisht bënte propagand nëpër mes të popave të saj dhe mësuesve që i kishte në Kosovë , se Kosova gjoja ishte Stara Srbija dhe duhej ti bashkangjitej Sërbisë . Përvec propagandës shteti i atëhershëm serb nëpër mes të bandave të organizuara për këtë qëllim që quheshin komit , në viset kufitare herë pas here dërgonte ekspedita për të plaqkit dhe terrorizue Shqiptarët . Ishte e njohur masakra që këta komit bënë në fshatin Mavriq ku masakruan familjen e tërë të Dem Ahmetit .

Shkollën fillore Syla e kishte krye në fshatin Dobërqan në gjuhën turke , ku kryesisht mësohej për mësimet e fesë islame. Ai ishte rritë me këngët që këndoheshin për Mujo Bylikbashin e për Ali Pashë Tepelenën , ku më vonë do ti këndonte edhe vetë . Nëpë mes të këtyre këngëve dhe bisedave do ta ketë formuar idealin kombëtar dhe patriotik . Ajo që rrinte si kob mbi Shqipërinë u bë realitet i hidhurë më 1912 ku pas ikjes së Perandoris Otomane , forcat serbe përkundër rezistencës që bënë kryengritsit shqiptar , hynë dhe e shkelën Kosovën anë e mban . Ushtrija serbe bëri masakra të mëdha mbi popullsin shqiptare dhe thuhej se lumi Vardar ditë me radhë mori ngjyrën e gjakut nga të vrarët dhe të masakruarit buzë tij . Edhe Zarbica me rrethinë nuk i shpëtuan kësaj masakre . Shumë burra që u zunë nuk u këthyen kurr më . Sylë Zarbica në këtë vite të mbrapsht ishte katërmbëdhjet vjeqar dhe bashkë me familje u arratisën për në thellësi të Kosovës . Pasi kaloj ajo furtuna e parë e terrorit u këthyen në Zarbicë dhe jeta filloj nën robrinë serbe , por rezistenca kundër okupatorit nuk u ndalë asnjëherë me një mënyrë ose tjetrën .

Gjatë Jugosllavisë së kralit Sylë Zarbica , jetën e kaloj më ndryshe se fshatarët tjerë . Nuk u morë me punët e bujqësis , ishte këngtar popullor dhe bashkë me vëllaun Mërselin  kënduan nëpër dasma dhe ahengje të ndryshme Malësi dhe më gjerë . Nga natyra kishte një bukuri të jashtëzakonshme dhe vishej bukur që binte në sy nga fshatarët tjerë . Si hobi kishte edhe garimin e kujave . Ishte i njohur rasti kur në dasmën e Muharrem Fejzës në Hogosht , ati i tij në garë me shumë të tjerë kishte marrë vendin e parë . Ishte kjo një garë në nivel të Kosovës , duke u bazuar në autoritetin e babës së Muharremit - Sali Fejzës , të thirrurit ishin nga të gjitha viset e Kosovës . Gjatë kohës së kësaj Jugosllavije ishte tri vite kryeplak i fshatit apo kmet siq quheshin në ato vite . Gjatë kësaj kohe u muar me pajtimin e gjaqeve dhe disa herë i shpëtoj fshatarët nga ndjekja e xhandarëve nën preteksin e kontabandës së duhanit . Kishte edhe një forcë fizike dhe guxim të admirueshëm . Me një rast kur Jakup Karaqeva si antar i partisë  ,, Xhemiet “ ishte në garë elektorale me një Serb të një partije rivale edhe Sylë Zarbica shkoj që të votonte . Votimi mbahej në Rogoqicë . Një oficier seb i ushrisë së atëhershme kishte dalë në derë dhe fshatarët i pyeste se për kend do të votonin , ata që i thonin për Jakup Karaqevën jo që nuk hynin brenda , po edhe merrnin ndonj kamxhi nga ky gjakatar . Kjo situat zgjati deri sa Syla arriti me trimat e vetë  dhe i dha një dru të mirë këti oficieri dhe votimi vazhdoj në mënyrë normale . Kjo kundërvënje e Sylës , oficierit të kralit me një vend publik ja rriti prestigjin në popullë që do të ketë rëndësi për ngjarjet e ardhshme që do të zhvillohen . 

Sylë Zarbica u martua dy herë dhe nga këto dy martesa la tre fëmij – Feratin , Laliferen dhe Eminin . Por , koha që do ta bënë Sylë Zarbicën të pavdekshëm , zulmëmadhë dhe të paharruar  është periudha e Luftës së dytë botërore  , ku Sylë Zarbica i tregoj aftësit e tij patriotike, organizative dhe idealiste për mbrojtjen e Shqipërisë Etnike .

Kjo periudhë  ishte kohë ku shumë patriot besuan se erdhi koha që njëherë e përgjithmon  të shporrej robërija sllave dhe të bashkoheshin tokat Shqiptare me një shtet të vetëm . Lindi shpresa se me ikjen e fashizmit Shqipërija do të mbetej në kufijt e saj etnik dhe historik . Këtë shpresë me sa duket e ushqyen edhe patriot e intelektual të mëdhenj si Mitat Frashëri , Bedri Pejani , Ilaz Agushi , Ibrahim Lutfiu e shumë të tjerë . Këtë ide e besoj edhe Sylë Zarbica . Menjëherë pasi Zarbica mbeti nën zonën Bullgare . Syla me gjithë familjen kaloi në Kamenicë ku ishte krijuar Mbretrija Shqiptare nën mbikqyrjen e shtetit Italian . Filluan të hapen shkolla Shqipe anë e mbanë Kosovës dhe për këtë punë u kujdes Ministri i Arsimit në Mbretrin Shqiptare Ernest Koliqi , që nga Shqipërija londineze dërgoi në Kosovë mbi 200 mësues, për ta përhap dritën në gjuhën Shqipe , pas aq shekujsh errësir . Administrata filloj në gjuhën Shqipe dhe flamuri Shqiptarë valonte lirisht . Në fillim Sylë Zarbica u caktue komandant i gjandarmeris në Karaqevë dhe pastaj kaloj si komandant i vullnetarëve në Kamenicë . Forcat vullnetare u krijuan për ta ndihmuar ushtrin e rregullt në mbrojtjen e kufirit nga depërtimi i forcave serbe . Forcat vullnetare ishin nën komandën e drejtëpërdretjë të Regjimentit të katërt të ushtrisë shqiptare i dislokuar në Prishtinë . Rexhimenti në fillim udhëhiqej nga kolonel Rexhep Gjilani e më vonë nga kolonel Fuad Dibra .

Sylë Zarbica ishte komandant i vullnetarëve për Kamenicë dhe zëvendës i tij ishte Hysen Ibrahim Zhuja ndërsa sekretar ishte Isen Shehu . Njësi tjera që komandoheshin nga Sylë Zarbica ishin në Fshatin Velegllav , Zajqec , në Svircë dhe në Hajkobillë . Këto njësi u përballën shumë herë me forcat serbe ku treguan trimëri dhe vendosmëri në mbrojtjen e kufirit , detyrë të cilën këta ja kishin dhënë vetes me përkushtim dhe vetë mohim . Po përballjet më të mëdha të njësive vullnetare të Sylë Zarbicës dhe njësive tjera ishi ato në Kikë dhe Velegllavë.Lufta e Velegllavës filloj me datën 28 qershor 1944 dhe vazhdoj edhe me datën e 29 qershor . Në këtë luftë pati humbje nga dy palet po më në fund forcat serbe u detyruan që të tërhiqen në vijën ku ishin para sulmit . Lufta e Kikës u zhvillue me datën 26 korrik të vitit 1944 dhe lufta u shtri deri më 20 kilometra duke filluar që nga Shahiqi e deri në Tërsten . Edhe në këtë luftë armiku u thye dhe mbetën shumë të vrarë dhe të plagosur . Këtyre betejave vend të rëndësishëm ju dha organi i Lidhjes së Dytë të Prizrenit  ,, Lidhja e Prizrenit “ .  

Në këto beteja një rolë parësor kishin edhe vullnetarët e Sylë Zarbicës  që dhan nga vetja të gjithë mjeshtrin luftarake pa e kursyer as jetën vetëm e vetëm që këmba e armikut mos të shkelë në tokat shqiptare . Megjithë sakrificat e shumta që bënë luftarët shqiptarë për mbrojtjen e kufirit , forcat serbe e thyen kufirin dhe depërtuan në Kosovë . Kësaj gjendje në radhë të parë i prinë rrethanat ndërkombëtare . Fuqit aleate që luftuan kundër fashizmit dhe dolën fitimtar  morën vendim që as një kufi që e kishin vendos forcat e Boshtit mos të merrej parasysh , ky vendim prekte drejtëpërsëdrejti krijimin e Shqipërisë Etnike që ishte bërë nën forcat italiane dhe gjermane . Po mbi të gjitha në shkatrrimin e këtyre kufijve në Shqipëri , doli konferenca e Jaltës . Tri fuqit e mëdha të atëhershme Rusija , Anglija dhe Amerika morën vendim që Shqipëria ti takonte zonës së lindjes , apo zonës komuniste të Bashkimit Sovjetik .

 Para këtyre fakteve dhe para komunistëve që forcoheshin edhe në Shqipërin londineze po edhe në Kosovë forcat nacionaliste të Kosovës filluan të dobsohen dhe të shpartallohen . Në mesin e udhëheqësve u krijuan dilema të shumta , të vazhdohej rezistenca apo të arratiseshin në Perendim për të pritë ditë më të mira , për një kryengritje gjithë kombëtare . Sylë Zarbica kishte një besim se forcat anglo-amerikane nuk do të pajtoheshin me fitoren e partizanëve dhe do të zbarkonin në Jugosllavi dhe Shqipëri, për t´i ndihmuar forcat nacionaliste . Ai u tërhoq në malësin e Zarbicës për të marrë vendim se qka duhej bërë më tej . Po forcat partizane dhe pikërisht Brigada e Xll Maqedonase nuk ju lanë shumë kohë për të bërë plane dhe për ta marrë veten . Kjo Brigad që veten e quante e përgjakshme me 18 dhjetor të vitit 1944 arriti në Hogosht . 

Të nesërmen tri batalionet e kësaj Brigade marshuan për në malësi , thuhet se batalioni i parë u nis në drejtim të Qarrit i dyti në drejtim të Desivojcës dhe i treti në drejtim të Vriqevsit . Lajmi se Brigada gjakatare Maqedone po marshonte drejt malësisë u përhap shpejt dhe populli në panik nga masakrat eventuale u strehue në male .Thuhet se njësit që komandoheshin nga Sylë Zarbica dhe të tjerët ishin te Guri i Zi , ku pasi ishin informuar për arritjen e Brigadës në malësi , ishin të gatshëm për sulm . Sulmi i njësive të Sylë Zarbicës dhe njësive tjera që komandoheshin nga Muharrem Fejza dhe Shefki Desivojca filloj në mbrëmjen e 19 dhjetorit dhe vazhdoj edhe ditën e 20 dhjetorit t vitit 1944 . Njësit e Sylë Zarbicës sulmuan nga Zarbica dhe në lagjen e zhigollëve në Desivojcë bënë kërdinë mbi partizanët e hutuar nga sulmi i befasishëm dhe nga terreni i panjohur . Vetëm grupe të vogla partizanësh mundën të shpëtojn dhe të arrijn në Gjilan . Kryengritësit shqipëtarë marshuan deri në Përlepnicë dhe aty u ndalën për të pushuar dhe për të menduar qka të bëhej më tej . Aty lindi ideja e sulmit mbi qytetin e Gjilanit . Në Gjilan ishin shumë të burgosur shqiptarë që OZNA gjakatare i pushkatonte pa kurrëfarë gjyqi , shumë nga ata i masakronin në mënyrën ma barbare . Të gjitha këto i dinin kryengritsit shqipëtar dhe urrejtja ju shtohej në zemër , ndaj këti armiku barbar që vinte me një ngjyrë shumë dinake . Vendimin për ta sulmuar Gjilanin dhe Ferizajn e kishte marrë Shtabi i Mbrojtjes Kombëtare për Zonën e IV të Kosovës , në fund të nëntorit të vitit 1944 . Shtabin për sulm mbi Ferizaj e përbënin : Adem Gllavica , Qazm LLugaxhiu dhe Hysen Tërpeza , kurse Shtabin për sulm në Gjilan e përbënin : Sylë Zarbica , Mulla Idrizi dhe Muharrem Fejza .

Sulmi mbi Ferizaj u bë me 2 dhjetor 1944 dhe pas një lufte të pa barabart luftarët shqiptar u thyen  keq dhe u shpartalluan . Humbjen e betejës në Ferizaj e dinin luftarët shqiptar që ishin mbledhë në Përlepnicë prandaj aty kishte mendime pro sulmit dhe kundër sulmit . Në fund u vendos që të sulmohet qyteti i Gjilanit , në radhë të parë për lirimin e të burgosurëve nga burgu e pastaj sipas situatës . Gjilani u sulmue nga tri drejtime dhe për një kohë të shkurt u vu nën kontrollin e luftarëve shqiptarë me përjashtim të ndërtesës së OZN-ës dhe burgut . Partizanëve të rrethuar shpejt ju arritën ndihmat nga Ferizaj dhe Prishtina , qka ishin shumë ma numerike se luftarët shqiptar dhe shumë më mirë të armatosur . Luftarët shqiptar filluan të tërhiqen nga Gjilani drejt malësis prej nga edhe filloj sulmi mbi Brigadën e VII Maqedone . Për të qenë ma të lëvizëshëm , luftarët shqiptar u shpërndan në grupe të vogla , u dha urdhën që luftarët e thjesht të ju bashkohen partizanëve dhe ata që ishin më të vjetër të këthehen në shtëpi . Shefki Desivojca ra në Gjilan dhe nuk u përballë me jetën e rëndë të kaqakut , ndërsa Molla Idriz , Muharrem Fejza , Sylë Zarbica dhe shumë të tjerë mbetën në vetmin e maleve të rrethuar në të gjitha anët në luftë për jetë apo vdekje. Sylë Zarbica u strehue kryesisht në Desivojc , Suharrën , Novosellë , Priboc dhe rrethin . Edhe pse ishte në terren të vetin , OZNA ja kishte mbyllë të gjitha rrugët dhe rrethi i ngushtohej për ditë e më tepër. Thuhet se Sylë Zarbicën miqtë e këshillonin që të arratisej në Greqi , po këtë mundësi e refuzoj në vazhdimësi . Siq e ceka edhe më lartë ai thonte se forcat anglo-amerikane do të zbarkojn me siguri dhe do ta bashkojm Shqipërinë . Besonte vërtet në këtë mundësi apo në vetmin e maleve i rrethuar nga të gjitha anët i jepte vetes dhe të tjerëve kurajo , kjo do të mbetet enigm . Më në fund OZNA me bashkëpuntorët e vetë e vranë Sylë Zarbicën dikund kah fundi i verës së vitit 1946 në fshatin Gjergjec në malësin e Bujanocit .

Për vrasjen e Sylë Zarbicës qarkulluan shumë thashë e theme , varri i tij nuk u gjetë kurrë edhe pse thuhet se u vorros dikund me një malë të Gjergjecit . Së paku sipas dy dëshmitarëve që e panë kufomën e Sylë Zarbicës , mendohet se Syla u vra me një plumb në shpinë nga jataku tij apo siq thuhet sot truproja e tij . Dëshmitar që e panë Sylë Zarbicën të vrarë dhe që kan treguar më vonë ishin Iljaz Idrizi nga Novosella i njhohur në popullë si doktor Iljazi dhe Kadri Mulla Behluli nga Muhoci atëherë sekretar në komunën e Muhocit. Pas vrasjes së Sylë Zarbicës OZNA në Gjergjec bëri manevra ushtarake se gjoja Syla u rrethue dhe u vra nga forcat ushtarake , kjo u bë  për t´i fshehurë bashkëpuntorët e vetë . Populli i nuhati vrasësit e këti trimi dhe gjithëmonë i urrejti me shpirt dhe me zemër , gjithënji mbetën të mallkuar dhe si farë e zezë që duhej zhdukë sa ma parë . Me rënjen e Sylë Zarbicës , ai kaloj në legjend dhe në mit  ,  kaloj në pa vdeksi. Në të gjitha tubimet në malësi po edhe më gjerë , në gëzime dhe në hidhërime , emri i tij ishte i pranishëm . Përmendej për trimërit e tij  ,  për bukurinë e tij e për këngën e tij  ,  po mbi të gjitha për martirizimin e tij.              

Kjo biografi e shkurtër u shkrua në bazë të kujtimeve të njerëzve që e njohën nga afër dhe ishin bashkëmoshatarë  të Sylë Zarbicës:
Ramiz  ( Shaban )   Beqiri - Zarbicë
Emin  ( Sylë  )         Shabani - Zarbicë
Lalifere ( Sylë )       Shabani - Ramadani  –  Zarbicë
Selman (Shaban )  Ramadani - Novosellë
Naile  Suharrna  Beqiri  ( gruaja e Sylës ) - Suharrën
Ferat ( Sylë )          Shabani - Zarbicë
Adem  ( Azemi  )    Sherifi - Zarbicë
Nevzad Tafa  -  Novosellë
Kamer Sahiti  -  Suharrën
Mehmet Mala   -  Hogosht
Metush Krasniqi  -  Dajkoc
Muharrem  ( Bektesh )  Xhemaili - Zarbicë  .

======================================================

Sylé Zarbinca flet...

Një pushkë në
krah,
një allti në brez,
veç një Vatan
nanën Shqipëri,
një zemër në gjoks
e shumë dashuri...

I vetëm jam,
veç qiellin kam përmbi
lisat hijerëndë përreth
trishtimplotë,
mjegull e shi
kalojnë mbi mua,
acarin në palcë.

Kam një shtëpi
të braktisur,
një grua më pret
me tre fëmij,
djali i vogël
flokë bardhë,
më djeg në
shpirt,
shiqimin kur
ja kujtoj...

Kam një At
që ma kan marrë,
në dorë të huaj
dhimbshëm hingëllon,
kam qystekët
e sahatit,
që më kan
mbetur varrë,
kam do borgje
që më kanë mbetur pa
i larë...

Kam një kangë
për bilbilin në kafaz,
që rrin mbyllur,
për njé mall
e për një dashuri,
kam një kangë
për Nizamët
që mbetën
përtej urës së Qabesë
pa varr,
kam një kangë
për vajzën matanë
detit që qan.

Kam do shokë
që luftuan në
kufi,
në Velegllavë ,Desivojcë,
e te Guri i zi,
luftuan e ranë
për Vatan e liri.

Kam vëllaun Ramizin
në burg të hasmit
në Ferizaj,
burrë trim i bukur
me e pa me sy,
që kujtimi
për të më bënë
shkrumb e më bënë hi,
e të qaj si fëmijë.
* * *
Kam oficier te OZNës
rreth për rreth,
spiuj shpirtshitur
më rrinë në shpinë,
rrugët më janë mbyll,
zogu i zi
këndon në degë.
* * *
Sonte në këtë vjeshët
t’ftohtit ka filluar,
uria më brenë,
pushka e ftohtë në krah
më rëndon.

Rrugën do ta marr
në katundin e humbur
Gjergjevc,
aty kam do shokë
e do dosllar,
bukë e zemër
do më nxjerrin
pak zjarr e
ngrohëtsi.

Nga Desivojca
mal më mal,
e prrua më prrua,
në Gjergjevc,
natën e errët
arrita,
zemra më
rrah me shpejtsi,
medet…
kurthet e OZNës
janë më dinake
se nata...

Hyra brenda
bukë më dhanë,
kafe e duhan,
shokët e mi,
buzëqeshje
e ngrohëtsi
e në mëngjez
plumbin e OZNës
në shpinë...
Heu,Sylë Zarbinca mua
më thonë,
kam mustaqet e kuqe
si të Gjeto Basho Mujit,
nuk ka lindur nana tradhëtar,
që më del mua përballë...
****
Plumbin ma dhanë në shpinë,
nga zemra mé doli,
ai plumb tradhëtie,
që dhemb mé shumé
se vetë vdekja,
shoka ime qé kisha rreth brezit
me vija bardhë e zi,
u shtri anë e mbanë atdheut,
alltija ime
me mënej të bardhë,
u bë ideal brezash,
ati im lodron
kah Guri i zi,
e kënga ime u pérhap
nëpër kohë,
gjaku im u bë dritë,
deri sa ngriti vigaj si
Xhemajl Rebeli
e Llesh mjekërrziu.

* * *
Unë mbeta
pa varr,
në shi e në borë,
ku ka erë
e kur bën vapë,
diku thellë
dergjem në korije
në malet e larta
të Gjergjevcit.
Vetëm kur kaloj,
Muhamet Xhemali me ushtri,
desha të bëj ate që nuk bëri askush në
përjetsi,
desha të ngrihem
veç një herë
për një çast
një thërrime të kohës,
deshta me e përqafue,
gjakun tim e bëri lule
e lapidar,
këngën time e shndrroj
në pranverë e luleqershi,
me djem si ky, nuk mundet
me më vra,as një tradhëti,
e në kufi më lanë roje,
roje athdeu
sa t´ ketë Shqipëri
e shqiptarë,
Komandant me vullnetar.

Sylejman Sylejmani